Çölyak (Gluten Enteropatisi) hastalığı günümüzde sıklıkla görülme sıklığı artmış bir hastalık olup arpa, çavdar, yulaf gibi gluten içeren tahıl proteinine karşı oluşan genetik kalıcı otoimmün bir hastalıktır.
Hastalığın ortaya çıkmasında genetik etken başta olmak üzere yapılan çalışmalarda viral enfeksiyonlar, gıda katkı maddeleri, sigara gibi çevresel etkenlerde hastalığın oluşumuna destek olabileceği saptanmıştır. Bulguları kişiden kişiye göre farklılık göstermekte, ishal, iştahsızlık, yorgunluk, huzursuzluk, kadınlarda adet düzensizlikleri, karın ağrısı, kansızlık, demir eksikliği, bulantı, kusma, karın şişliği gibi belirtiler göstermektedir. Çölyak hastalığı genelde bireylerde başka hastalığa da eşlik etmektedir. Bunlar arasında Tip-1 Diyabet, Down Sendromu, Fibromiyalji, Laktoz İntoleransı, Romatoid Artrit, Tiroid hastalıkları gibi hastalıklara sahip olan kişilerde çölyak hastalığına sık rastlanılmaktadır.
Hastalığın tedavisi ise gluten içeren besinleri, ürünleri yememekten geçiyor. Gluten içeren besin ve ürünlerin tüketilmemesi hastalığın seyrini ve yaratabileceği komplikasyonları olumlu yönde etkiliyor. Ancak tedavi edilmeyen çölyak hastalarında bir süre sonra ciddi derecede demir, folat eksikliği, ilerlemiş emilim bozuklukları, sindirim sistemi kanserleri, B12 eksikliği gibi birçok hastalığa neden olabilir.
Bireylerin gluten içermeyen pirinç, mısır, nişasta, özel glutensiz unu ile yapılmış ekmekler, patates, soya fasulyesi gibi besinleri tercih edilmesi önem taşır. Ancak buğday, arpa, yulaf, çavdar ve unları ile yapılmış ekmek ve diğer ürünler, erişte, simit, makarna, şehriye, kuskus, bisküvi gibi ürünlerin tüketimi yasaktır.
Çölyak tedavisinde ayrıca ‘’mct’’ dediğimiz orta zincirli yağ asitleri vücutta daha kolay enerjiye dönüşebilen ve sindirimi kolay olan yağ asitleridir. Bu yağ asitlerine ise tereyağı, süt ve hindistan cevizini tüketerek ulaşabilirsiniz.
Çölyak hastalarında et, tavuk, balık tüketimi sakıncalı değildir. Ancak işlenmiş et ürünleri salam, sosis, sucuk gibi ürünleri tüketimi, ekmek eklenmiş köfte, bulgurlu ve kıymalı yemekler vs büyük risk gruplarıdır.
Süt ürünleri tüketimi risk bulundurmazken; süt bazlı hazırlanmış içecekler (milk shake gibi), krem şanti, hazır meyveli yoğurtlar, buğday unu eklenmiş sütlü tatlılar tüketilmemesi gereken risk gruplarıdır.
Çölyak hastalarının dikkat etmeleri gereken diğer önemli detay ise mutfakta yemeği hazırlamaktan geçiyor. Yemek pişirmeye başlamadan önce yemek kaşıklarının (hatta özellikle tahta kaşığı ayrı olmalıdır), mutfak tartısının diğer kullanacağı mutfak aletlerinin temizliğinden emin olması gereken aksi halde çapraz bulaş dediğimiz durum ile çölyak krizlerine sebep olabilir. Çapraz bulaş; herhangi bir mutfak eşyasının üzerinde toz halinde gluten bulunma ihtimali olabilir ve gluten tozunun pişirilecek yemeğe bulaşma riskinin artmasına sebebiyet verebilir.
Ekmek, pasta pişirim kapları, tepsileri ayrı olmalı ve üzerine etiket yapıştırılmalıdır.
Glutensiz un ve glutensiz pasta malzemeleri ile gluten içeren pasta malzemelerinin yeri her zaman ayrı olmalı.
Çok az miktarda bile olsa çapraz bulaş ile karışan gluten çoğu zaman potansiyel risk taşıyabilmektedir.
