Sadullah ÇAĞLAR


Elia Kazan ve Livaneli Dostluğu

Kişiler arasında arkadaşlık ya da yakınlık, bir arada olmak, ortak düşünceden kaynaklanır.


Kişiler arasında arkadaşlık ya da yakınlık, bir arada olmak, ortak düşünceden kaynaklanır.
Günümüzde müzik ve onun ötesinde yazarlığa soyunan aydın görüntülü sanatçı Zülfü Livaneli´nin yıllar önce yazdığı kitap Serenat, ilgi çekti.
İkinci Dünya Savaşı´nda Türkiye´ye irtica eden Alman bilimadamlarını konu etmişti. Yani önemli bir olayı gündeme getirmişti.
Şimdi 2017 yılında yeni çıkarttığı Anılar kitabı Elia Kazan ve Livaneli, konunun dışına çıkarak Sovyet sisteminin tasfiyesi sonrası Amerika´da geçmiş bazı liberal aydınlar, Ekim devrimini suçlayıcı açıklamaları gündeme getirip yıllar önce Elia Kazan ve geçmişin liberal politik sanatçıları, 1950 sonrası günah çıkaran ABD´li ya da batılı geçmişin aydın kimlikli yazarları, 1980´lerde ABD´nin yeni dünya düzenine sığınan Gorbaçov´cu, 1990 sonrası yüzlerindeki dökülen sahte sol maskeyi çıkaran liberallerdi.
Bunun içinde eski muhbir Elia Kazan´ın sicili çok eskidir.
Savaş sonrası ABD´yi gerçek aydınlar terketti. ABD´nin güdümlü Mark Arthur mahkemesi sonucunda birçok kişi işsiz kaldı, ihraç edildiler, mahkum oldular ve birçok politik kişi de intihar etti.
Bu eski solcularımıza sormak gerek. 22 milyon sovyet insanı ölerek Alman teknik ordusunu yenerek insanlığı köle olmaktan kurtardılar.
Konuya açıklık getirmek için 30.07.2008 yılında tartışmalı sanatçının ölümü diye yazımı yeniden yayınlanmaya ihtiyaç duydum.

Tartışmalı sanatçının ölümü
Sanat ve kişilik özellikle politik insanlar özellikle bilimi savunanlar geçmite ilerici felsefe onda yaratıcı sanatçı olmanın önünü açmıştı.
Zaman içinde şöhret olan kişi, geçmişine saygılı olmak onun temel ilkesi olması gerekirdi ama zaman içinde parayı tercih edip arkadaşlarını satan adama muhbir denir.
Aradan yıllar geçsede büyük sanatçı olsanız da ne kadar utanç verici çirkinliğiniz asla ve asla unutulmaz.
Sinema tarihinin belki en yaratıcı ve ilginç yönetmeni Elia Kazan, 94 yaşında yaşama veda etti. Kazan, beyazperdede şöhret olmasına rağmen tartışmalı bir geçmişe sahipti.
Geçmişte unutulmaz klasik eserleri sinema tarihine kazandırdı.
Örneğin İtiraz Tranvayı, Viva Zapata, Rıhtımlar Üstünde... Kazan yönetmenliği dışında yazarlığı iki büyük aktör keşfederek beyazperdeye kazandırdı.
Marlon Brando, James Daen. Özellikle Brando, politik kimliğiyle Amerika´da kızılderili yerel halka yapılan baskından dolayı Baba filminde kazandığı Oscar ödülünü reddetti.
Brando süreç içinde Elia Kazan ile yıllarca dargın kaldı. Yeni film yapmak için temas kuran ustası için bu aşağılık adamın yüzünü görmek istemiyorum fakat bu adam büyük bir yönetmendir.
Savaş sonrası soğuk savaşın başlangıç günlerinde Holywood, kendi içinde ilerici sanatçılarına savaş açtı. Amerika´ya karşı araştırma komitesi başkanı Jhon Wood, Elia Kazan´a sizin gibilerin yardımı olmasaydı solcuların Holywood´daki çalışmalarını ortaya çıkaramazdık.
Amerika´da bilim adamlarını yargılamak için kurulan güdümlü komisyonda mahkum olan kişiye hiç kimse iş vermezdi ve ihraç edilen su insanın aynı zamanda yaşamı biterdi.
Örneğin dayı sanatçı Charlie Chaplin, komisyona ifade vermeyi reddederek Amerika´yı terketti.
New York´tan ayrılmadan önce gemide gazetecilere yaptığı açıklamada Hollywood´da artık sanat dünyası bitmiştir. Amerika masalı olan hür dünya hayali sona ermiştir.
Birleşik devletlere artık örtülü faşizm hakimdir. Büyük umutlarla geldiğim Amerikan rüyası benim için sona ermiştir.
Bu arada sinema dünyasının ünlü film bestelerinin müziğini yapan Hanns Eisler, tiyatro ve oyun yazarı Bertolt Brecht, Doğu Almanya´ya irtica ettiler. Atom bombasının keşifçisi Einstein, ABD´yi terk ederek İsviçre´ye yerleşti.
Bu arada ABD´nin aristokrat çevresinden gelen 25 bin dönüm araziye sahip, güneyde toprakları olan güneyli kadın adıyla tiyatro oyun yazarı Lilli an Hellman´e Elia Kazan, “Sen parasız kaldın, konuşmamakla ne yitireceksin ki? Ben ise geçen yıl 400 bin dolar kazandım. Elbette ifade vereceğim” der. Hellman: “Başkalarını lekelemek için onların hayatını karartmak muhbirlik modasına kapılmak, kendini kurtarmak pahasına suçsuz kişilerin aleyhinde konuşmayı reddediyorum.
Komisyona, benden isim istiyorsanız İspanya İç Savaşı´nda ölen cumhuriyetçi arkadaşların adını verdim.”
Sonuçta Hellman´ın bütün topraklarına el kondu. Çok küçük kalan arazilerini satarak yaşamını sürdürdü.
Elia Kazan dönem içinde çok zengin oldu. Gençlik yıllarında solcu olan parti üyesiydi sonra liberal oldu.
Bir yazar liberal adamı şöyle tarif ediyor: Liberal adam kavga başlayınca oradan sıvışan adamdır.
1999 Elia Kazan´a onur ödülü verildiği zaman sinema tarihinin önemli sanatçıları salonu boşalttılar.
Ödül töreninde onun ihbar ettiği senarist Abraham Planks, çığlık atarak umarım ödülü alırken birisi onu vurur demişti.
Aslında insanı sanatın ötesinde ölümsüz yapan kişiliğidir. Tıpkı Charlie Chaplin gibi.
Acaba yıllar sonra Livaneli kimlere mesaj yolluyor? Geçmişte verdiği güvenceler yetmedi mi?