İnsanın kültür gelişmesi küçük yaşta aldığı eğitimle başlar. Süreç içinde geçen zaman kitap okuma ile ufku açılır ve sanat ve edebiyat ile tanışıp aydınlanmaya adım atar.
Bize göre genç cumhuriyetin en büyük yeniliği harf devrimidir. Öyle ki Gutenberg´in matbaayı keşfinden 300 yıl sonra ancak ülkemize yazı makinesi gelebildi. Toplumda yeni harflere geçiş orta çağdan çıkıştır.
Bundan 90 yıl önce 19 Şubat 1932´de Halkevleri kuruldu. Halkevleri bilgi alanında ön açıcı olmuştur. 2. Meşrutiyet döneminde Türk Ocakları olarak açılan kurum, cumhuriyet sonrası 1932´de Halkevleri´ne dönüştü. Halkevleri büyük şehirlerden köylere kadar kurumlaştı.
Örneğin Belen´de Halkevi salonu vardı. İskenderun Halkevi, şimdiki Kız meslek Lisesi binası idi. Buradaki kütüphanede okuma salonu, kitaplar ve dergiler vardı. İlkokul öğrencileri için Doğan Kardeş dergisi, genç kuşağa hitap eden Ülkü dergisi ayrıca Her Hafta ve Yedi Gün gibi magazin dergilerini düzenli olarak okurduk .
Ayrıca Ulus, Cumhuriyet ve Son Posta gazeteleri günlük olarak gelirdi. Reşat Nuri Güntekin´in dizi olarak çıkan Yeşil Gece romanı, Halide Edip´in Sinekli Bakkal romanı en çok okuduğumuz kitaplardı.
Genç yaştan itibaren kitapla tanışan insanlar için Halkevleri, adeta parasız eğitim kurumları idi. Akşamları okuma ve yazma bilmeyenlere kurs verilirdi. Ayrıca sinema ve tiyatro salonları vardı.
1950´li yıllardan önce CHP iktidarı döneminde Adana Miletvekili Kemal Satır, Halkevi anılarını şöyle anlatır; “Adana´da lise yıllarımda Halkevine gider tarih ve mitolojiden kitaplar okurduk. Aristo, Sokrates en çok okuduklarımız arasındaydı.
Felsefe kitapları bizleri üniversite ortamına hazırlıyordu. Benim genelde Fransız edebiyatı ilgimi çekerdi. Bu dönemde Fransızca yabancı dil ağırlıkta idi. Benim genç yaşta okuma merakım lise yıllarında Varlık dergisine abone olmam ile başlar. Derginin çıkardığı tüm dünya klasik kitaplarını alırdım.
Genel olarak Halkevleri benim ufkumu açtı. Çok genç yaşımda Adana Milletvekili ve Sağlık Bakanı oldum. Süreç içinde CHP Genel sekreterliği görevi yaptım. Peki neden doktorluğu tercih ettiğime gelirsek; Halkevi günlerimde Balzac´ın Köy Hekimi romanı beni çok etkiledi.
Sağlık Bakanlığı günlerimde Adana´nın yoksul köylerine yanımda ilaçlarla gider saatlerce vaktimi köylerde geçirirdim. Şehir merkezinde ise hastane ziyaretlerimde personel çok genç olduğum için bakan olduğuma zorlukla inanırdı.
1951 yılında HE kapatılma tartışması mecliste gündeme gelince Aydın milletvekili Adnan Menderes´e Halkevleri kapatılmasın diye telefon açtım, eski bir dost olarak aramama rağmen beni dinlemedi.
Yaşar Kemal anılarında, çeltik tarlasında bekçilik yaptığı günlerde Adana Halkevi´ne sık gider, klasik kitapları okurdu. O kitapları evde gaz lambasında sabahlara kadar okurdu. Halkevleri onun için adeta bir üniversite olmuştu. Halkevleri kapatıldığı zaman nasıl üzüldüğümü ifade edemem.”
Yazar Ahmet Hamdi Tanpınar Halkevleri´nin kapatıldığı 1952 yılında Başbakan Adnan Menderes ile Park Otel´in salonunda görüşür ve Menderes Tanpınar´a; Nasılsınız hocam, görüşemiyoruz. Tanpınar; Adnan Bey, Halkevleri´ni neden kapattınız, siz de Halkevi Aydın şube başkanlığı yaptınız hatta Halkevleri müfettişi oldunuz. Bir konuşmanızda mitolojiye ilgi duyduğunuzu Homeros´un Odessa ve İlyada kitaplarını okuduğunuzu anlatmıştınız. Adnan Bey şimdi Halkevleri´ndeki edebiyat kitaplarının akibeti ne olacak söyler misiniz?
14 Mayıs 1950 seçimlerinde tüm liberaller Demokrat Parti´ye oy verdiler. Ahmet Hamdi Tanpınar, Nurullah Ataç gibi yazarlar Celal Bayar Cumhurbaşkanı olduğu dönemde Çankaya kütüphanesindeki görevlerinden istifa ettiler. !950´lere kadar geçen sürede tiyatro, opera, müzik ve resim Halkevleri´nde doğdu. Bu konuda Türk sinema ve tiyatro sanatçısı Cahide Sonku, Yıldız mecmuasına verdiği röportajda şöyle diyor; “Bizler İstanbul´da tiyatro çalışmasını Eminönü Halkevi´nde yapardık. İstanbul´un her semtinde Halkevi vardı. Ben Gorki´nin Ayak Takımı ve Şekspir´in Hamlet kitaplarını Halkevi kütüphanesinden temin ederek okudum ve tiyatroya uyarladım.”
19 Şubat 2008 yılında edebiyatçı Özdemir İnce yazısında Halkevleri´ni anlatır; Halkevleri´nin açılış yıldönümü 19 Şubat 1932´dir. Halkevleri, Demokrat Parti tarafından 11 Ağustos 1951´de kapatıldı. 19 yıl 5 ay ve 22 gün yaşamış oldu. 1950 yılında dönemin Başbakanı Menderes DP meclis grubunda konuşur; “Halkevleri denen kurum bu gün topluma yabancıdır ve işlevi bitmiştir.”
Halkevleri´ni eleştiren Menderes, siyasal yaşamına Aydın Halkevi başkanı olarak öne çıkmıştı. 19 Şubat 1932 tarihinde şunları söylemişti; “Geçen yıl Gazi Hazretlerinin bahsettiği Halkevleri bu yıl gerçeğe kavuştu. Ulusal amaçları kökleştirecek, sosyal dayanışmayı destekleyecek olan bu kurum halktan gelen desteğin sayesindedir.
Genelde Adnan Beyin bu konuşması sonrası insan düşünüyor, Halkevleri´nde bu kadar görev yapan biri Halkevleri´nin kapatılmasını nasıl ister? Kapatma görüşmeleri mecliste sürerken CHP Genel Başkanı İnönü; Halkevleri´ni kapatmak büyük bir kültür boşluğu yaratır. Halkevleri yalnız Türkiye´nin değil tüm dünya milletlerinin örnek aldığı başarılı bir kurumdur.
Başbakan Menderes, İnönü´nün konuşmasını dikkate almaz. Ayrıca CHP´ye yakın olduğu gerekçesi ile Ulus Gazetesi´ni kapatır. Aydınlanmacı ve üretime yönelik bu süreçte Halkevleri kapatıldı. İsmet Paşa uyarılarına devam etti; “Menderes geçmiş yıllarda Halkevleri´nde gönüllü olarak müfettişlik yaptığı günleri ne çabuk unuttu? Tekrar ediyorum Halkevleri´ni kapatmak, genç neslin bilim ve felsefe ile buluşmasını önler. Söyler misiniz büyük emeklerle çıkardığımız edebiyat değerleri olan kitaplarımız ne olacak? Bunun anlamı gericiliğe dönüştür.”
Aslında büyük lider İsmet Paşa konuşmasında ülkenin gericiliğe götürüldüğünü söyledi. Bilim insanları yüzlerce yıl önce; ‘Kitaplar aklı geliştirir´ demişlerdi.
Ülkemizin gelişmesinde önemli katkıları olan ve 19 Şubat 1932´de kurulup 19 yıl boyunca kültürel katkı sağlayan Halkevlerini özlemle anıyoruz.
