Sadullah ÇAĞLAR


Köyden Gelen Aydına Veda

Sadulah Çağlar


İnsan gelişmesi bilimsel eğitimden beslenir. En önemlisi, kişinin yeni insan olmasında felsefe belirleyici olmuştur. Batı dünyasında kişinin uygar olmasının temelinde, çağdaş donatımla eğitim vardır.

Türkiye Cumhuriyeti yeniliğiyle başlayan ilerici atılımlar, özellikle Latince Harf Devrimiyle, yılların geriliğini, kısa denecek sürede aştı. Ülkede 1940´lı yıllarda açılan Köy Enstitüleri, asırların geriliğini kısa sürede yendi.
Ama, bilim dünyasını hedeflemenin, körleşmenin, üstüne yürümenin bedeli vardı. İnsanlığın gelişim tarihi boyunca kültür hep engellendi.
Geçenlerde Cumhuriyet Gazetesi üzücü bir haber verdi; ´10 Ağustos 2018 günü Köy Enstitüsü mezunu Mahmut Makal yaşama veda etti´. Peki çağın önünde yürüyen Sayın Makal´ın önemi neydi?
Kırsal kesimden gelip Köy Enstitüsünde öğretmen olarak mesleğe başlamıştı. 1949-50 arası yazdığı Bizim Köy romanı ülkede fırtınalar yaratmıştı. Neden?
Mahmut Makal yazdığı romanıyla ülkenin köylerinde yaşanan geri kalmışlığı teşhir etti. Hani ‘orda bir köy vardı uzakta gitmesek de orası bizim köy´ masalını Makal yazdığı eserle tabuların üzerine yürümüştü, yani gerçeği anlatmıştı.
Köy Enstitülerinin açılışı konusu Meclis´e geldiği zaman C.H.P. içerisindeki toprak sahipleri, yasaya red oyu kullandılar. Başta yoksul insanların desteğiyle on yıl Başbakanlık yapan Adnan Menderes, Atatürk döneminde Başbakanlık yapan Celal Bayar olmak üzere dönemin Cumhurbaşkanı İsmet İnönü´nün üzerine yürüdüler.
Örneğin Eskişehir Milletvekili Emin Sazak; ‘Paşam ne olursun bu Köy Enstitülerini getirip başımızı ağrıtma. Bölgemdeki tüm toprakları Hazineye bağışlarım´ der.

Aslında Köy Enstitüleri Harf Devriminin devamı olup, Cumhuriyetin yeni insana yönelimidir. Okulların çalışması kısa zamanda tüm ülkede ilgi uyandırmıştı. Köy insanının bütün yetenekleri ortaya çıkmıştı.
Bir gün Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel, Ankara Hasanoğlan Köy Enstitüsünü ziyaret eder. Okula yeni kayıt yapmış öğrencilerden Mahmut Makal´ı ayağa kaldırarak ona; ‘Çocuğum sen hangi köydensin´ diye sorduğunda, çocuk konuşamaz.
Köy Enstitüleri Genel Müdürü Tonguç; “Sayın Bakanım, bunlar konuşamaz, bu insanlar asırlardır susturulmuştur. Şimdi biz bu çoçukların dillerini çözüp, konuşmayı öğreteceğiz. İşimiz zor ama, başaracağız.”
Peki neden Cumhuriyet kırsalı geliştirmek istedi? Hedefteki tahlil şöyleydi, özellikle Bakan Yücel´in tezi; Türkiye toplumunun yüzde yetmişi köylerde yaşıyor ve bu geriliğin içinde iki milyon çocuk var. Bu hayat dolu çocukların içindeki dehayı ortaya çıkardığımız zaman köyleri canlandırıp, toprağı üretime açarız.
Elbette ufukta toprak reformu vardı. Ama bu zor hedefe nasıl ulaşılacaktı? Milli Şef İnönü 1945 yılında toprak reformunu Meclis´e getirdi. İnönü; ‘Toprak reformunu kabul etmeyen partili, benim partimden değildir´ demesine rağmen Meclis, toprak reformunun red etti. Başta yoksul köylünün oylarıyla on yıl iktidar olan Demokrat Parti´nin lider kadrosu, Bayar ve Menderes red oyu verdiler.
Mahmut Makal 1950 yılında çıkardığı Bizim Köy adlı romanınında yazmış; “Yaz tatilinde köye gittiğim günlerde, ailem uyurken ben geceleri gaz lambasıyla ders çalışırdım.
Sabaha karşı Şekspirin Sonelerinden şiirleri sesli olarak ezberlemeye çalışırdım. Babam sabaha karşı benim kendimle konuştuğumu dinliyor ve sonra köyün hocasına giderek ona; ‘Hoca Efendi, benim bir derdim var, evde sabah namazına kalktığımda, oğlum hiç uyumuyor, kendi kendine konuşuyor, ona şifa olacak bir muska yaparsan faydası olmaz mı´ der.
Hoca da; ‘Bak köylüm, seni severim, bütün namazlarını camide kılıyorsun, lakin sen bir yanlış yaptın, kim sana akıl verdiyse çocuğunu gidip gavur mektebine, adına Köy Enstitüleri denen okula yazdırdın. Senin oğluna artık dua, muska fayda etmez. Allah senin yardımcın olsun´ der.”
Batı Dünyası, 1789´da feodal düzeni tasfiye ederek, Sanayi Devrimi yaptı. Cumhuriyetin en önemli tezi insanı yeni çağın kültürüyle donatmaktı.
Mahmut Makal, Çardak köyünde öğretmendi. Kıştı, köy karlar altındaydı. Kitabın uyandırdığı gürültüden aylarca haberi olmamıştı. Yollar açılır açılmaz yazarın ilk ziyaretçileri polisler oldu.
Mahmut Makal 1946 yılında Köy Enstitüsünü bitirdi. 1947 yılında Aksaray, Nargöz köyünde öğretmenliğe başladı. 1953´te Gazi Eğitim´e girdi. 1965 yılında Türkiye İşçi Partisi´nden İstanbul milletvekili adayı oldu. 1965 ortasında Fransa´da Avrupa sosyoloji merkezinde çalışma yapmaya gitti. 1971-72 yıllarında Venedik Üniversitesi´nde Türk Dili ve edebiyatı okuttu. 1979 yılında Kültür Bakanı Ahmet Taner Kışlalı tarafından kültür danışmanlığına atandı.
Genel olarak köyden gelen bir dehanın doğumuna tanıklık ettik. Aslında üstün ırk diye bir olay yoktur. Sorun felsefedir, yani bilimdir. Köy Enstitülerini kim engelledi? Toprak reformuna red oyu verenler.
Sayın Mahmut Makal´ın uzun yürüyüşünü selamlıyoruz.