Sadullah ÇAĞLAR


TARİHTEN BİR YAPRAK 1960´LI YILLAR

Sadullah ÇAĞLAR


1965 Seçim sonuçları, Adalet Partisi seçimi kazanarak tek başına iktidara gelir. Sermaye destekli, politik yaşamı olmayan Amerikan Morison firmasının temsilcisi Süleyman Demirel Başbakan olur.
Demirel seçim öncesi A.P. parti kongresinde A.B.D. Başkanı Johnson´la yan yana çekilmiş resmini dağıtarak A.P. kongresini etkiler ve A.P.´ye genel başkan seçilir.
1965 seçimlerinden önce 1961 sonrası gündeme getirilen Kıbrıs meselesi ile halk ayağa kalkar, Kıbrıs´a müdahale istenir. İnönü Başbakan´dır, Kıbrıs´ta jetler alçaktan uçuş yapar.
Sonuç kısa zaman sonra olaylar büyür, Kıbrıs´a çıkarma yapmak için asker gemilere bindirilir. Fakat Başbakan İsmet İnönü dünya kamuoyunu karşısına almak istemez. Bu arada Türkiye´de kamuoyu ayakta, sokak bastırıyor; İsmet Paşa çizmelerini giy.
Başbakan İnönü ; Ben duygularımla değil, aklımla haraket ederim. Bu arada Beyaz Saray´dan A.B.D yetkilileri gelmeye başlar.
Sonuçta askeri gemiler denize açılmaya hazır beklemektedir. Yoğun gündeme halk kilitlenir. Sonra sürpriz bir gelişme olur ve A.B.D. Başkanı Johnson´dan ünlü uyarı mektubu gelir.
Mektup tehdit içerikli; Beyaz Saray Başbakan İnönü´ye bizim verdiğimiz gemilerle Kıbrıs´a çıkarma yapamazsınız, yaptığınız takdirde, Türkiye´ye yönelik bir Sovyet tehdinde, Nato Türkiye´ye destek olmayacak der.
Mektupta Johnson İnönü´ye şöyle der; Sayın Başbakan, ayrıca müttefik olduğumuzu unutmayın, ciddi ilişkilerimizi tehlikeye atmayın. Dostluğumuza gölge düşmesini istemeyiz.
Mektup Başbakan İnönü tarafından basına açıklanmaz. Yalnız Başkan Johnson´un Türkiye´nin, Kıbrıs´a müdahalesine kesinlikle karşı olduğu açıklanır. Kıbrıs´a müdahalenin Nato tarafından engellendiği basına duyurulur.
Olayın gergin sürecinde Başbakan İnönü, Beyaz Sarayı hedef alan bir açıklamayı dünya basını ve kamuoyuyla paylaşır; Ben Amerika Birleşik Devletlerini Türkiye´nin yakın dostu zannediyordum, yanılmışım.
A.B.D. Başkanı Johnson´un bize yolladığı mektup sömürge valisine bile yazılmaz. Bizde Türkiye olarak yeni arayışlara gireriz. Yeni bir dünya kurulur ve bizde bu yeni dünyada yerimizi alırız.
İsmet Paşa´nın bu sert çıkışı dünya genelinde büyük yankı yapar. Batı basını; Ne oluyor, Türkiye Nato´dan çıkıyor mu diye yayın yapar.
Başbakan İnönü´nün bu çıkışından sonra Hürriyet gazetesi yazarı Cüneyt Arcayürek önemli bir haber yayınlar. A.B.D. Başkanı Jonson´un İnönü´ye gönderdiği mektubu büyük başlıklarla açıklar.
1961 Anayasası´nın getirmiş olduğu aydınlanma döneminde A.B.D.´ye karşı büyük tepki oluşur.
Mehmet Ali Aybar´ın başkanlık yaptığı ve aydınların yer aldığı Türkiye İşçi Partisinin emperyalizme karşı mücadele günlerinde, halkta ve genç kuşakta etkili olmaya başlayan uyanış, Johnson mektubuna karşı kitleleri ayağa kaldırdı.
Ülke genelinde belki ilk defa kapital batıya karşı ciddi bir tepkinin duyulması, A.B.D.´ye karşı geniş bir tepkinin oluşacağının sinyaliydi.
Birgün gazetelerde ilginç bir başlık; Türkiye´de yeni bir başbakan aranıyor. A.B.D Dışişelri Bakan Yardımcısı ve aynı zamanda Kıbrıs uzmanı George Ball´ın Türkiye´ye gelerek siyasi parti başkanlarıyla görüştüğü basına yansır.
Başta Adalet Partisi genel başkanı Süleyman Demirel olmak üzere tüm parti liderleriyle bir araya gelir.
Politikanın yoğun olduğu günlerde C.H.P. genel başkanı İsmet İnönü, Kim dergisi yazarı Sadun Tanju´ya verdiği özel mülakatta; Biz aslında C.H.P. olarak Cumhuriyetin kuruluşundan, günümüze kadar ortanın solunda yer aldık der.
İsmet Paşa´nın bu demeci deprem etkisi yapar. Bu arada İnönü Hükümeti Meclis´te yapılan güven oylamasını kaybeder ve istifa eder. 1965 yılında yapılan seçimi Adalet Partisi kazanır. C.H.P ‘de parti içi muhalefet seçim kaybını ismet Paşa´nın getirdiği ortanın solu politikasına bağlar.
Parti içi muhalefet olan 80 vekil İnönü´ye bir bildiri sunarak partinin ortanın solu politikasından vaz geçmesini isterler. Bildiriyi okuyan İsmet Paşa bildiri sahiplerine şöyle der; ´Arkadaşlar, A.B.D. bize bir başbakan buldu, söyleyin size de yeni bir genel başkan bulsun´ der.
Sonuç olarak İsmet Paşa´nın A.B.D.´ye ;´Yeni bir dünya kurulur, bizde bu dünyada yerimizi alırız´ çıkışını yapmasının bedeli, İsmet Paşa´ya iktidardan düşürülerek ödetildi.


Not: İsmet İnönü´nün ölümünün 45. yıldönümü anısına kaleme alınmıştır.