´Kümülatif etki´ davası

Akın Bodur/İskenderun

Doğu Akdeniz Çevre Dernekleri (DAÇE) avukatı İsmail Hakkı Atal, Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulunun, 29.03.2018 tarihinde Yumurtalık Ayas Kömürlü Termik santrali, İskenderun Atlas Enerji Kömürlü Termik santrali ve Erzin Egemer Doğalgazlı Termik Santrallerin “kümülatif etki' nedeniyle yürütmenin durdurulması ve lisanlarının iptaline ilişkin davanın bugün görüşüleceğini belirtti. Danıştay Savcılığının üç termik santralin lisanslarının iptali gerektiği yönünde mütalaa verdiğini belirtten Atal, üç davanın duruşmasının bugün (25 Aralık Salı) Danıştay 13. Dairesinde görüleceği iade etti. DAÇE´nin, bölgede yedi yıldır sürdürdüğü hukuk mücadelesinde, İskenderun Körfezi´nde İskenderun, Yumurtalık ve Erzin´de, üç termik santral için iptal yolunu getirebilecek. Doğu Akdeniz Bölgesi´nde lisans almış sekiz termik santralin çevre ve halk sağlığına kümülatif (toplam) etkisinin belirlenmesi gerektiği için 2011 yılında Doğu Akdeniz Çevre Dernekleri, Adana Barosu ile meslek kuruluşları EPDK aleyhine lisans iptal davası açmıştı. Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, Hatay´ın İskenderun ve Erzin ile Adana´nın Yumurtalık ilçelerinde bulunan üç termik santralin etkilerinin bütüncül olarak değerlendirilebilmesi amacıyla üç kez yürütmeyi durdurma kararı vermişti. Danıştay Savcılığı, 16 Kasım 2018 tarihli mütaalasında Yumurtalık Ayas ve İskenderun Atlas kömürlü termik santralleri ile Erzin Egemer doğalgazlı termik santralinin lisanslarının iptali davasında, mütalasını lisansların iptaline yönelik vermişti.

Üç santralin davası bugün
Avukat İsmail Hakkı Atal, 'Haftaya Salı günü (bugün) Danıştay´da İskenderun Diler Termik-Erzin Egemer termik-Yumurtalik Ayas termik santrallerin duruşması var. Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, 28.03.2018´de 6´ya karsi 7 oyla bizim lehimize üçüncü kez kümülatif etki içtihadı oluşturdu' değerlendirmesini yaptı. Atal, 'EPDK´nın 2013 sonrasında Doğu Akdeniz Bölgesinde lisans başvurularını reddettiği 17 termik santrale ek olarak 2014´te beş, 2016´da ise yedi termik santral için verdiği üretim lisanslarına karşı da dava açmak zorunda kaldık. 2016 yılında Yumurtalık EMBA termik santrali için verilen lisansın iptali istemiyle dava açtık' açıklamasını yaptı.

Savcılık lisansların iptalini istemişti
DAÇE´nin gönüllü avukatı Atal, 'Danıştay 13. Dairesinin 2012 yılında yürütmeyi durdurma talebimizi reddetmesi üzerine, Danıştay İdari Dava Daireleri Kuruluna (DİİK) itiraz ettik ve DİİK 2013 yılında bu dosyalarda 7´ye karşı 8 oyla ´kümülatif etki itirazımızı haklı´ bularak 13. Dairenin, ´yürütmenin durdurulmasının reddine dair kararları kaldırarak´, içtihat niteliğinde kararlar verdi. Devam eden süreçte EPDK, Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu kararları nedeniyle 17 termik santra lisans başvursunu reddetti. DİİK 13. Dairenin red kararlarını kaldırdı, ancak 2016 yılında 13. Daire lehimizdeki DİİK kararlarına rağmen ´yürütmeyi durdurma talebimizi bir kez daha reddetti´. Bunun üzerine bir kez daha DİİK´na itiraz ettik, bu defa DİİK 2016 Eylül ayında 3´e karşı 12 oyla ´kümülatif etki itirazımızı´ bir kez daha haklı buldu ve 13. Dairenin red kararını bir kez daha kaldırdı. 2017 yılında 13. Daire yürütmeyi durdurma talebimizi bir kez daha reddetti ve bir kez daha DİİK´na itiraz ettik. Bu defa 29.03.2018 tarihinde DİİK, 6´ya karşı 7 oyla ´kümülatif etki itirazımızı´ bir kez daha haklı buldu ve 13. Dairenin red kararını bir kez daha kaldırdı. Ve Danıştay Savcılığı, üç dosyada 16.11.2018 tarihli mütalaasıyla ´kümülatif etki hesaplanmadığından dolayı termik santallerin lisansının iptalini talep etti. Davaların konusu İskenderun Diler Kömürlü Termik Santrali ve Erzin Egemer Doğalgazlı Termik Santrali inşaatı bitmiş ve çalışmaya başlamıştır. Yumurtalık Ayas Termik Santrali yargı sürecinin sonucunu beklemektedir. Çalışan İskenderun Atlas Enerji ve Erzin Egemer termik santrallerinin üretim lisansları iptal edilecek olduğu takdirde, bu termik santraller tamamen hukuksuz ve kanunsuz bir duruma düşecek' değerlendirmesinde bulunmuştu.
Atal, Danıştay savcısının dört sayfalık mütalasında, '... 23.10.2008 tarih ve EU/1813-3/1274 sayılı üretim lisansı; davaya konu tesis ile aynı şehir veya coğrafi bolgede daha önce ÇED olumlu kararı veya ljretim lisanıs verilmiş tesislerin yanı sıra kurulacak olan diğer santrallerin de bölgeye verdiği ve/veya vereceği ´etki´lerin, bir bütün olarak değerlendirildigi kümülatif bir çevreset etki değerlendirmesi kararına dayanmadığı için Anayasa´nın 56. maddesine ve Elektrik Piyasası Kanunu´nun 1. maddesinde öngörülen, elektriğin çevreye uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması amacına aykırılık oluşturacağı, saglıklı ve dengeli bir çevfede yaşama hakkını da doğrudan ilgilendirdiği gözetilerek hukuka ve kamu yararına aykırılığı nedeniyle iptaline karar verilmesi gerektiği düşünülmüştür' açıklamasını yapmıştı. Çevre Bakanlığı´nın paylaştığı verilere göre Türkiye´de 56 adet kurulu veya kurulması düşünülen termik santral projesi olduğunu ifade eden Atal, kömürlü termik santrallerin yarıya yakını zararda olduğunu ve bu santrallerin çocukların zekâ düzeyini düşürdüğünü de ifade etti. Atal, '2002 yılından bu yana çalışan Sugözü Termik Santrali nedeniyle Yumurtalık ilçesinde 2009´da beş kanser vakası varken 2014´te 60´a çıktığı bilirkişi raporuyla tespit edildi. Bilirkişi raporunda ´Yumurtalık ilçesinde tespit edilen kanser vakalarının 2008-2015 yılları arasındaki kayıtlarına 2008´den itibaren sırasıyla; 14, 5, 7, 12, 19, 44, 60, 49 vaka olduğu; kanser tiplerinin yıllara göre sırayla 5, 4, 6, 5, 10, 13, 15 çeşit olduğu tespit edildi. Böylece bilirkişi raporunda 2009 yılında 18 bin nüfuslu Yumurtalık´ta 1 yılda 5 kanser teşhisi konulmuşken, 2014 yılında 17 bin nüfuslu Yumurtalık´ta 1 yılda 60 kanser teşhisi konulduğu ortaya çıkmıştır´ ifadesine yer veriliyor' görüşünü kaydetti.

'EPDK tek karar mercii olmaktan çıkarılmalı'
Bölgedeki kanser artışının, elektrik enerjisinde arz fazlası oluşması ve diğer gelişmelerin Sağlık Etki Değerlendirme Yönetmeliği çıkarılarak termik santrallerin halk sağlığına olan etkisi belirlenmeden lisans verilmemelsi gerektiğini gösterdiğini anlatan Atal, şunları ifade etti: 'EPDK, kömürlü ve doğal gazlı termik santrallere lisans verirken hiçbir bütüncül değerlendirme kümülatif etki çalışması yapmamaktadır. İçinde Çukurova´nın da bulunduğu 141 ovayı koruma altına alan Bakanlar Kurulu kararnamesi doğrultusunda termik santraller başta olmak üzere kirletici tesislere lisans verilirken EPDK tek karar mercii olmaktan çıkarılmalı. Lisans başvuruları Sağlık Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı´ndan oluşan bir konsorsiyum tarafından değerlendirilmelidir. Stratejik ÇED Yönetmeliğinde, enerji sektörüne 2023´e kadar tanınan muafiyet kaldırılmalıdır. 21. yüzyılda çevre hakkının ihlali, yaşama hakkının ihlali boyutuna taşınmıştır' görüşünü de kaydetti. Carbon Tracker´ın yayınladığı rapora göre Türkiye´nin 2018´de işletmede olan kömürlü termik santral kurulu gücü 19 GW, inşaat aşamasındaki kömürlü termik santral kurulu gücünün de 1,3 GW olduğu belirtildi. Ülkede toplam elektrik üretiminin üçte biri kömürle yapılırken, planlanan 42 GW ek kömürlü termik santral, elektrik üretiminde kömürün payının yaklaşık yüzde 150 artacak.