Bilirkişi raporlarında 'kılavuza uygunluk' aranıyor

Adalet Bakanlığı, 'Deprem Nedeniyle Yıkılan veya Ağır Hasar Gören Binalarla İlgili Delil Toplama ve Delil Tespiti Hakkında Bilirkişilik Kılavuzu' yayımlamıştı. Kılavuz, depremlerde yıkılan ya da ağır hasar görmüş binalardan delil toplanması ve tespitinde dikkat edilecek konuları kapsıyor.

Akın Bodur/İskenderun
6 Şubat ve sonrasında meydana gelen depremlerde binaların hasar durumuna ilişkin yapılan itirazlarda, mahkemeler, Adalet Bakanlığı'nın yayımladığı genelgeye göre karar veriyor. Mahkemeler, binadaki hasar durumuna ilişkin bilirkişilerin yaptığı tespitleri, Adalet Bakanlığı tarafından yayımlanan 'Deprem Nedeniyle Yıkılan veya Ağır Hasar Gören Binalarla İlgili Delil Toplama ve Delil Tespiti Hakkında Bilirkişilik Kılavuzu' ile karşılaştırıyor. Adalet Bakanlığı, 6 Şubat 2023 tarihinde ülkemizin 11 ilinde meydana gelen deprem felaketi nedeniyle bilirkişilere rehber olması amacıyla 'Deprem Nedeniyle Yıkılan veya Ağır Hasar Gören Binalarla İlgili Delil Toplama veya Delil Tespiti Hakkında Bilirkişilik Kılavuzu' hazırlattı. Kılavuz, Adalet BakanlığıHukuk İşleri Genel Müdürlüğü Bilirkişilik Daire Başkanlığı'nın internet sitesinden de yer alıyor. Şubat 2024'te yayımlanan kılavuzun hazırlanma nedeni şöyle açıklanıyor: "Bu kılavuz, deprem nedeniyle toptan veya kısmi göçmüş binalar ile acil yıkılması gereken ağır hasarlı binalarda uygulanacak bilirkişilik işlemlerini kapsamaktadır. Kılavuz, deliller zarar görmeden ve kaybolmadan bilirkişi raporlarının hazırlanmasına rehberlik etmesi amacıyla düzenlenmiştir. Deprem bölgesindeki olağanüstü koşullar da dikkate alınarak, imkan ölçüsünde bilirkişi incelemesi bakımından kılavuzdan farklı yöntemlerin belirlenmesi yargı mercilerinin takdirindedir. Kılavuzun herhangi bir bağlayıcılığı bulunmamaktadır."

Binalarda hasar oranı nasıl belirleniyor?

Hatay 4. İdare Mahkemesi, 'Deprem Nedeniyle Yıkılan veya Ağır Hasar Gören Binalarla İlgili Delil Toplama ve Delil Tespiti Hakkında Bilirkişilik Kılavuzu'nun 'sistem hasarları' bölümünde, en az 1 adet Dtipi, en az 2 adet C tipi taşıyıcı sistem hasarı olan yapılar, "ağır hasarlı" olarak tanımlandığını belirtti. Kılavuz, betondan alınan karot örneklerinin test edilmesini, en az 3 adet ve en az 10 santim çapında karot numunesi alınmasını, yapıda kullanılan düşey ve yatay donatının tipinin belirlenmesini (nervürlü veya düz donatı), üç farklı düşey taşıyıcıdan 35 santim uzunluğunda donatı numunesi kesilmesini, sertifikalı laboratuvarlarda akma, kopma ve uzama özelliklerinin belirlenmesi amacıyla eksenel çekme deneyine tabi tutulmasını da öneriyor.

Mahkeme, kılavuz doğrultusunda bilirkişiden ek rapor istedi

İsmail Çevik’in depremde hasar gören binasına ilişkin yaptığı başvuruyu görüşen Ahmet Eray Pınar'ın başkanlığında ve üyeler Burak Sabri Yamaç ile Furkan Gökçe'den oluşan Hatay 4. İdare Mahkemesi, oy birliği ile aldığı kararda, bilirkişi raporunun, Deprem Nedeniyle Yıkılan veya Ağır Hasar Gören Binalarla İlgili Delil Toplama ve Delil Tespiti Hakkında Bilirkişilik Kılavuzu ile çelişmesi üzerine ayrıntılı ek rapor istedi. Hatay 4. İdare Mahkemesi, kararında şunlara yer verdi: "Mahkememiz kayıtlarına sunulan 25.12.2023 tatil bilirkişi raporunda; yapının taşıyıcı sisteminde 2 adet kolonda C tipi hasar ve duvarlarında çatlamalarının olduğunu gözlemlendiği, buna istinaden söz konusu binanın 'orta hasarlı yapı' sınıfına girdiği yönünde tespitlerde bulunduğu görülmüştür. Gelinen bu aşamada Adalet Bakanlığı tarafından yayımlanan Deprem Nedeniyle Yıkılan veya Ağır Hasar Gören Binalarla İlgili Delil Toplama ve Delil Tespiti Hakkında Bilirkişilik Kılavuzu'nun sistem hasarları bölümünde en az 1 adet D tipi, en az 2adet C tipi taşıyıcı sistem hasarı olan yapının ağır hasarlı odak tanımlandı dikkate alındığında; yapının taşıyıcı sisteminde 2 adet C tipi hasar gözlemlemesi karşısında binanın hangi gerekçelerle 'ağır hasarlı' yapı sınıfına girmediği noktasında tereddüt nasıl olmuştur. Bu doğrultuda, mahkemeniz kayıtlarına sunulan 25.12.2023 tarihli bir iş raporundaki noksanlıkların giderilmesi, dava konusu yapı nezdinde yapılan orta hatalı tespitinin uygun olduğu düşünülmekte ise bu hususun raporun içerik ve sonuç bölümlerinde açık ve tereddütte mahal bırakmayacak şekilde belirtilmesi, aksi kanaate vakıf olunmuş ise, söz konusu kanaatin gerekçeleri de rapor içerisinde belirtilmesi suretiyle bilirkişi raporunun düzenlenmesi gerekmektedir. Buna göre, bilirkişilerden; mahallinde yapılan inceleme sonucunda; yapının taşıyıcı sisteminde 2 adet C tipi hasar tespit edildiğinden; 
1- Tespiti yapılan hasarların 06.02.2023 tarihinde ve sonrasında meydana gelen Kahramanmaraş ve Hatay merkezli depremlerin dava konusu edilen taşınmazın taşıyıcı sistemine ve statiğine ne ölçüde etki ettiğinin açıklanmasının istenmesine, 
2- Söz konusu hasarlar sonucu yapının 'ağır hasarlı' olarak nitelendirilmesinin teknik açıdan doğru olup olmadığının ayrıntılı ve raporun içerik ve sonuç bölümlerinin birbiriyle tutarlı olacak şekilde ortaya konulması, 
3- 7269 sayılı kanun (Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyle Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun) ve bu kanunun uygulanmasına dair ilgili mevzuat hükümleri kapsamında 06/02/2003 tarihinde ve sonrasında meydana gelen Kahramanmaraş ve Hatay merkezli depremlerden kaynaklı hasar durumunun teknik ve bilimsel verileri kullanılmak suretiyle ne olduğu ortaya konulması suretiyle ve ayrıntılı gerekçeli şekilde hazırlanacak üç nüsha halinde en geç 10 gün içerisinde mahkememizde sunulmasına, 2577 sayılı İdari Yargılanma Usulü Kanunu'nun 27. maddesi uyarınca; bilirkişi heyetince hazırlanacak ek rapor alınmasına, hazırlanacak ek bir kişi raporu taraflara tebliğ edilerek, tarafların varsa itirazları alındıktan ya da itiraz süreleri geçtikten sonra bir karar verilinceye kadar, kadar dava konusu işlemlerin teminat alınmaksızın yürütmenin durdurulmasına oy bir karar verildi."

Öte yandan Hatay 1. İdare Mahkemesi, Esra Avcı'nın, 'orta hasarlı' tespiti yapılan konutunun hasar durumuna ilişken yaptığı itirazda yürütmeyi oy birliği ile durdurdu. Ergün Çoduroğlu başkanlığında, üyeler Demet Altunok Pınar ve Mehmet Can Aşçı'dan oluşan Hatay 1. İdare Mahkemesi, Avcı’nın başvurusunda verdiği kararda, İskenderun 1. Sulh  hukuk Mahkemesi’nin dava dosyasında düzenlenen 20.05.2023 tarihli bilirkişi raporu taraflara tebliğ edilip itiraz süreci tamamlayıcıya kadar dava konusu işleminin yürütmenin dondurulmasınına karar verdi.

Canan Acar'ın başkanlığında ve üyeler Erhan Pektaş ile Mehmet Can Aşçı'dan oluşan Hatay 1. İdare Mahkemesi, Süheyla Sallar’ın başvurusunda da yürütmeyi durdurdu. Sallar’ın binasına yapılan 'ağır hasarlı' tespitine yönelik itirazı görüşen mahkeme heyeti, oy birliği ile aldığı kararında, "... Mahkememizin yürütmenin durdurulmasına ilişkin olarak verdiği işbu kararın; anılan yapının hasar derecesinin değiştiği anlamına gelmediği, mahkememizce yürütmenin durdurulmasına karar verilmiş olsa da sağlıklı bir yargılamanın gerçekleştirilmesi için yapı üzerinde tadilat, onarım yapılmaması ve söz konusu yapının içinde barınılmaması gerektiği açık olup, yürütmenin durdurulmasına ilişkin kararın yalnızca anılan yapının yıkımının; keşif ve bilirkişi incelemesi yapıldıktan sonra düzenlenecek bilirkişi raporunun taraflara tebliğ edilip tarafların itirazları alındıktan sonra yeniden bir karar verilinceye kadar durdurması amacını taşıdığı açıktır" ifadesine yer verdi. Mahkeme, uyuşmazlık çözümünün teknik bilgi ve bilimsel incelemeyi gerektirdiğinden iki inşaat mühendisi ve bir mimardan oluşan bilirkişi heyeti ile birlikte mahallinde keşif ve bilirkişi incelemesi yapılmasına da karar verdi. 
Canan Acar'ın başkanlığında ve üyeler Erhan Pektaş ile Mehmet Can Aşçı'dan oluşan Hatay 1. İdare Mahkemesi, Mehmet Öksüz'ün binasına yapılan  'ağır hasarlı' tespitine yaptığı itirazda da 'yapının içinde barınılmaması' şartıyla yürütmeyi durdurdu.

Kılavuzu'nun 'sistem hasarları' bölümü şöyle: 
"Hasarsız ve az hasarlı yapı: Deprem nedeniyle hiç hasar görmemiş binalar hasarsız, taşıyıcı sistemi hasar görmemiş ancak taşıyıcı olmayan duvarlarında meydana gelen çatlaklar, sıva çatlakları, boya/kaplama dökülmeleri gibi hasarlar gözlemlenen binalar ise az hasarlı olarak derecelendirilmektedir. Bu yapılarda, yapının taşıyıcı sisteminde hasar yoktur veya kılcal çatlaklar oluşabilir. Taşıyıcı olmayan bölme duvarlarında çatlaklar meydana gelebilir. Bazı bölme duvarlar devrilebilir. 
Orta hasarlı yapı: Deprem nedeniyle gördüğü hasar bakımından güçlendirme gerektirecek derecede hasar gören binadır. Bu tür binaların güçlendirme yapılmadan kullanılmasına izin verilmez. Bu yapılarda, yapının taşıyıcı elemanlarında önemli derecede hasar meydana gelir. Ancak bu hasarın onarım ve güçlendirmesi ekonomik olarak mümkündür. Kirişleri ağır derecede hasar görmüş, ancak kolonları az ve orta derecede hasar görmüş bir bina orta derecede hasarlıdır.
Ağır hasarlı yapı: Deprem nedeniyle onarımı mümkün olmayacak derecede hasar gören ve tekrar kullanımı mümkün olmayan binalar ağır hasarlı olarak derecelendirilir. Bu yapılarda, yapının taşıyıcı elemanlarının çoğunda ekonomik olarak onarımı mümkün olmayan hasarlar oluşur. Katlar arasında kalıcı ötelenme görülür. Kolon boylarında kısalma oluşur. Kolon boyuna donatılarında burkulmalar meydana gelmiş, kat yüksekliği azalmış bir bina ağır derecede hasarlıdır."

Betonarme yapılarda taşıyıcı sistem incelemesi

Kılavuzu'nun 'betonarme yapılarda taşıyıcı sistem incelemesi' bölümü de şöyle: "Kat adedi belirlenmelidir. Kat adedi bina performansı açısında çok önemlidir ve kesinlikle projesine uygun yapılmalıdır. Çıkılan kaçak katlar göçme için belirleyici olabilir. Göçmüş bir binada kat adedi, üst üste duran döşemelerin sayılmasıyla belirlenebilir. Deprem sırasında yapının ihtiyacı olan sünek davranışı gösterebilmesi için etriyelerin (Etriye, betonarme yapılarda kolon, kiriş gibi taşıyıcı sistem elemanlarının boyuna donatılarını saran, inşaat çeliğinin bükülmesiyle elde edilen bir sargı) varlığı, doğru yerleşimi ve detaylandırılması hayati önem taşımaktadır. Bundan dolayı mümkünse kolon kiriş birleşim bölgesinde kolon etriyelerinin olup olmadığı belirlenmelidir. Ayrıca kirişlerin sol ve sağ ucu ile kolonların alt ve üst uçlarında etriyelerin orta bölgelerine göre daha sık yerleştirilmesi gerekmektedir. Genellikle orta bölgelerde 20 cm’de bir etriye kullanılırken uç bölgelerinde 10 cm’de bir kullanılır. Etriye detaylandırması olarak kanca uçlarının 90 derece
değil içeriye bükülüp 135 derece yapılmaları elzemdir. Yoksa bir deprem sırasında rahatça açılarak gerekli sargılama etkisini yaratamazlar. Ortalama etriye aralığının hem uç hem de orta bölge için yaklaşık olarak belirlenmesi gerekir. Kolonlarda şekil kareden dikdörtgene döndükçe etriyelerin sargılama etkinliği azalır. Bunun için kolonun uzun kenarı boyunca kısa yönünde çirozların konulması gereklidir. Bu tür kolonlar için çiroz kullanılıp kullanılmadığı belirlenmelidir."