Nesrin Geyik/İskenderun
Deniz Ticaret Odası İskenderun Şubesinin düzenlediği '17. ve 18. yüzyıllarda İskenderun´da İngiliz tüccarlar ve deniz ticareti' konulu konferansta konuşan Dr. Türkhan, araştırmaları sırasında İngiliz milli arşivinde 17. yüzyılda İskenderun´dan Londra´ya giden gemilerin konşimentolarına denk geldiğini ve bunları yazılarında kullandığını ifade etti.
Dr. Mehmet Sait Türkhan, Halepli tüccarların güvenli yollar nedeniyle İskenderun Limanını 15. yüzyıldan itibaren kullanmaya başladıklarını, 1596 yılında İngiliz tüccarların resmi olarak İskenderun´da Halep Konsolosluğuna bağlı bir konsolosluk vekilliği ve liman temsilciği açtıklarını belirtti. Doğu Akdeniz´deki önemli ticaret merkezlerinin birisi olan Halep´de 16. yüzyıl ortalarından itibaren Avrupalı devletlerin tüccar ve konsoloslarının bölgeye yerleşmeye başladığının görüldüğünü anlatan Türkhan, 'Halep, Hindistan menşeli emtia ile özellikle İran menşeli ve yakın bölgelerde üretilen ipegin ulaştığı önemli merkezlerden biriydi. Avrupalı tüccarlar özellikle bu mallara karşı ilgiliydi. 1545´te Şam´dan Trablusşam´a taşınan Venedik Konsolosluğu, 1548´de Halep´e taşındı. İngilizler de ilk konsolosluğu 1583 yılında Trablusşam´da açtı ve bu konsolosluğu 1586´da Halep´e taşıdı. Halep´in limanı olarak ilk dönemlerde Trablusşam limanı kullanıldı. Fakat Trablusşam´da aşiretler arası sorunların artması, Trablusşam-Halep arası mesafenin uzaklığı, yol güvenliğini tehdit eden aşiretlerin varlığı ve bölgede yönetime hakim olan Seyfoğulları´nın Osmanlı merkezi idaresi dışında müstemen tüccara yönelik olumsuz uygulamaları gibi nedenlerle 1562´den itibaren Avrupalı tüccarlar faaliyetlerini İskenderun limanına kaydırmaya başlamıştır. İngiliz tüccarlar da 1593 yılından itibaren faaliyetlerini İskenderun limanına kaydırmaya başladı ve 1596 yılında da Halep konsolosluğuna bağlı İskenderun konsolos vekilliği açıldı. Aynı tarihlerde Fransız tüccarlar da İskenderun limanına geçmek için fırsat kollamış, 1594´te Fransa´nın Trablusşam konsolosu Jean Reynier, İskenderun limanını ziyaret ederek, Fransız ticaretini bu limana aktarmak için arayışlara girişmiştir' diye konuştu.
Avrupalıların tercihleri karşısında Osmanlılar önceleri İskenderun´un uluslararası liman olarak kullanımına karşı çıkmış olsada 1593´te bir gümrük idaresi kurulmasına karar verdiğini anlatan Türkhan, açıklamasını şöyle sürdürdü: “Trablusşam´daki Seyfoğulları´nın engelleme çabalarına karşın 1612´den itibaren İskenderun, Avrupalı tüccarların depoları ve liman temsilcilikleri ile ana ticaret limanı haline geldi. 1624´te İskenderun´da gümrük idaresinin etkin bir biçimde işlediği görülmektedir. Osmanlı idaresi, İskenderun´da etkin bir idari sistem kurmak ve limanın güvenliğini sağlamak için 17. yüzyıl başlarında çeşitli tedbirler almış ve Nasuh Paşa, limanı kontrol altına almak üzere bir kale inşasına girişmişse de, bu girişimler akim kalmıştır. 16. 17. yüzyılda Halep´e bağlı, 18. yüzyılda ise Belen kazasına bağlı kadılık olan İskenderun 17. yüzyılın ortalarından itibaren 19. yüzyıl başlarına kadar uluslararası ticarete merkezlik eden etkin bir liman olmuştur. İskenderun limanı, 18. yüzyıl boyunca Halep konsolosunun görev bölgesinde İngiliz ticaret filosunun ana ticaret limanı olarak kullanılırken, diğer Doğu Akdeniz limanları mal temin edilen daha küçük, ara limanlar olarak kalmıştır. Trablusşam, Lazkiye, Beyrut ve Sayda gibi ara limanlarda bulunan malları yükleyen İngiliz gemileri çoğunlukla İskenderun´a geri dönmüş ve buradan Londra´ya hareket etmiştir. 17. ve 18. yüzyılın yüksek kâr hadlerine karşın ticaretin gerilemeye başlaması ve yüksek şirket maliyetleri dikkate alındığında, gerekmedikçe bölgede birden fazla limanı aktif olarak kullanmak ve büyük depolar inşa etmek, ticarete ek maliyetler getirdiği için Levant Company tarafından kârlı bulunmatır.'
Konferansın açılışında konuşan Deniz Ticaret Odası Başkanı Kemal Kutlu da, limanların tarihte bir kenti nasıl geliştirdiğini ifade ederek, İskenderun´un geçmişten bugüne stratejik bir konumda yer aldığını anımsattı.