İnsanlık tarihine baktığımız zaman yakın denecek süreçte 1939 yılında Almanya tarafından Polonya’nın işgali ile 2.Dünya savaşı yaşandı. Bu felaket bizim sınırlarımıza kadar geldi dayandı. İnsanlar açlık çekti, komşumuz Yunanistan’da Alman işgali vardı.
Sınırımızdaki bir diğer ülke Bulgaristan da Alman işgalinden kurtulamadı. Komşu ülkeler bu acılı dönemi yaşarken Türkiye bu komşu ülkelere buğday ve çeşitli gıdalar yolladı.
Peki dünya savaşının sınırlarımızı tehdit ettiği günlerde, tek parti ile yönetildiği için eleştirilen Türkiye nasıl oldu da bu savaşın dışında kalmayı başardı?
Bu konuya yeteri kadar değinilmedi. Üstelik unutturulmaya çalışılıyor. Bu büyük savaşta politik olarak deneyimli diplomaside dünya tarihine geçmiş Cumhurbaşkanı İsmet İnönü savaşların içinden gelmiş bir liderdi.
Daha savaşın ilk yıllarında aydınlar ve medya, hatta Cumhuriyet gazetesi kurucuları Yunus Nadi ve oğlu Nadir Nadi bile savaşa Almanya’nın yanında girmemiz gerektiğini söylüyordu.
Tam bu dönemde Hitler’in propaganda bakanı Göbels İstanbul'u ziyaret ederek basından ve kamuoyundan etkili kişilerle bir dizi görüşme yaptı. Çok ilginç savaş karşıtı iki gazete Sertel’lerin Tan gazetesi ve Ahmet Emin Yalman’ın Vatan gazetesi dışında tüm İstanbul basını Almanya’nın yanında savaşa girme yönünde tavır aldı.
Savaşın acılı günlerinde Cumhurbaşkanı İsmet İnönü basına verdiği mülakatta, sınırlarımız tehdit edilmediği sürece asla savaşa katılmayacağız dedi.
Cumhurbaşkanı İnönü’nün açıklaması ile ilgili Tan gazetesinde Sabiha Sertel yaptığı yorumda şöyle diyordu: İsmet Paşa dün ulusa sesleniş konuşmasında çok kesin bir dille savaşa karşı, barıştan yana tavır koymuştur. Cumhurbaşkanının ulusu savaşa sokmamak konusunda gösterdiği hassasiyet toplumda rahatlık yaratmıştır’.
Türkiye iç ve dış baskılara rağmen büyük bir diplomasi örneği ile savaşın dışında kalmayı başarmıştır. Savaşın en acımasız dönemi olan 1943 yılında tüm Avrupa işgal altında iken İstanbul basını savaş yanlısı yayın yapıyordu.
O dönemde Vatan gazetesi sahibi Ahmet Emin Yalman savaş karşıtı olarak onurlu bir görev yapıyordu. Bir yazısında Yalman şöyle diyordu;’ Türkiye, Almanya’dan yana savaşa katılırsa tıpkı 1.Dünya savaşında olduğu gibi Almanlarla birlikte hareket etmenin bedelini ağır öder ve kaybedilmiş bir savaşa girmenin sonuçları acı olur. Milli Şef İnönü gibi savaşın dumanları içinden gelen deneyimli liderin başımızda olması bizim için en büyük şanstır’.
İnönü radyodan ulusa sesleniyorken, savaştan yana olmak çılgınlık diyordu. Ahmet Emin Yalman gerçeği kendini riske atarak yazıyordu.
Onun ötesinde Yalman 1948 yılında kabul edilen İnsan Hakları Evrensel beyannamesi ile ilgili yazısında şöyle der; Uzun yıllar beklediğimiz bir rüya gerçekleşti.
Yıllardır eleştirdiğimiz, Milli Şef İnönü İnsan Hakları beyannamesini imzaladı ayrıca İsmet Paşa 1947 kurultayında partide tüzük değişikliği yaptırarak Milli Şef ünvanını kaldırttı.
İnönü bir dünya savaşı sürerken tek başına savaşa karşı direndi. Cumhuriyetin ilkelerine sahip çıktı. Tüm politik kişilerin Almanya’dan yana olmasına karşı savaş için değil, barış için direndi.
Halen İskenderun’da yaşayan aslen Yayladağlı şair, bilge insan Ali Çuhadar’ın ilginç bir tespiti var;’2. Dünya savaşı dönemi İsmet Paşa için Lozan’dan daha zordu, çünkü Lozan’da İsmet Paşa’nın yanında büyük deha Atatürk vardı. Ama 2. Dünya savaşında İsmet Paşa tek başına idi’.
Savaş sonrası Demokrat Parti iktidarı döneminde İsmet Paşa 1951 yılında İzmir’i ziyaret ettiğinde genç bir kız İnönü’ye yaklaşarak; ‘Paşam ne yüzle İzmir’e geldiniz, bize karne il ekmek yedirdiniz, şeker almak için saatlerce kuyrukta beklettiniz’ der.
İsmet Paşa da;‘Kızım doğru, ekmeği karne ile aldınız ama sizi babasız bırakmadım’ der .Bu konuşmaları dinleyen insanlar gözyaşlarına hakim olamayarak ağladılar.
Hiçbir Orta Doğu ülkesi içinde kendi iktidarını demokrasi ile vererek yönetimde değişim yaşanmadı. İsmet İnönü seçimle iktidarını demokratik bir şekilde vererek demokrasiyi tercih etti.
Dünya savaşı yangını varken ülkesini bu yangından uzak tutan İsmet Paşa başarılı bir liderdir.