Diplomasi 1943
Ülkelerin politik tarihinde savaş ve barış hep yaşandı. Bilim adamları barış yapmak bazen savaş yapmaktan daha güçtür.
Peki çıkış nedir. Dünya halkı ile bir arada yaşamak için yurtta sulh cihanda sulh temel ilke olarak savunmaktır.
1923’te kurulan Cumhuriyet bu ilkeyi önüne koydu. Türkiye 1950 yıllarına kadar hiçbir sınır komşusu ile çatışmaya girmedi. Peki bunun sırrı nedir. Bilim ve felsefe
2. Dünya Savaşında 1939 Almanya zaferden zafere koşarken Türkiye birikimli savaşların içinden gelen kadro kapıya kadar gelen tehlikeden uzak durdu. Öyleki, 1943 Tahran konferansı İngiliz başbakanı Churchill, ABD Başkanı Roosevelt, Sovyet lideri Stalin ortak karar alır.
Yunan Oniki adaları bağışlama önerisi getirdi. Bu karar İngiltere dışişleri bakanı Sir Anthony Eden Ankara’ya gelerek dışişleri bakanı Şükrü Saraçoğlu’na bildirdi.
Türkiye hükümet sözcüsü açıklama yaptı.
Bizim hiçbir toprak talebimiz yoktur diye öneri reddedildi.
Peki neden batılı devletleri Oniki Yunan adalarını vermek istediler. Türkiye müttefikler safında savaşa katılmak için diplomasi savaşı devam etmekte.
1943 Ocak ayı İngiltere başbakanı Winston Churchill Türkiye’ye gizli bir ziyaret yapılır. Adana Yenice tren garı.
Beyaz tren Cumhurbaşkanı Milli Şef İsmet İnönü, İngiltere başbakanı Churchill görüşmek için... gündem Türkiye Almanya’ya karşı İngiltere’yle beraber savaşa katılmak.
Birikimli diplomat Churchill eli boş döndü.
Tüm savaş döneminde İstanbul, Nazi işgal bölgesinden kaçan aydınların sığınağı olmuştur.
Bu arada Hitler’in 2. adam sayılan Propaganda Bakanı Joseph Goebbels gizli bir ziyaret yapar. İstanbul’da bazı gazetecilerle boğazda özel görüşmeler yapar.
Savaş içinde 1943 yılında çok ilginç Selanik doğumlu yazar birikimli gazeteci Ahmet Emin Yalman Vatan gazetesinde savaş karşıtı düşüncelerini açıklar. Okuyalım;
1943 Avrupa’nın işgal edildiği günler Ahmet Emin Yalman birikimli yazar;
Türkiye 1. Dünya savaşında Almanya’dan yana müttefik olarak kaybedilmiş bir savaşa katılırsa tıpkı 1. Dünya savaşında olduğu gibi Almanlarla birlikte hareket etmenin bedelini öder.
Milli Şef İnönü gibi savaşın içinden gelen deneyimli bir liderin başımızda olması bizim için en büyük bir şanstı. İnönü, savaştan yana olmak çılgınlık diyordu.
Sosyalist Tan gazetesinde yazan Sabiha Serter Cumhurbaşkanı İnönü kesin savaşa katılmama kararı bizleri rahatlattı. Bizler hepimiz barışı savunalım.
Çankaya köşkü akşam sonrası Cumhurbaşkanı İnönü Atatürk’ün yakın arkadaşı Çankaya kitabının yazarı Falih Rıfkı Atay İnönü ile sohbet etmekte.
Selanik, Atina düştü. Sofya işgal edildi, balkanlar çöktü.
Hitlerin propaganda bakanı Joseph Goebbels boğazda Tarabya otelinde bazı gazetecilerle görüşme yapmakta.
Yanında Hitleri iktidar yapan Alman büyükelçi baron Von Papen bulunmakta ayrıca
Alman asıllı casus Cichero İngiliz büyükelçiliğinde çalışmakta önemli haberleri Berlin’e ulaştırmakta.
İstanbul tarihi günler yaşamakta. Beyoğlu’nda aydınlar sanatçılar markiz pastanesi ve lobende toplanarak karartma geceleri şehir karanlık içinde. Politik kişiler Orhan Veli, Sait Faik Abasıyanık, Abidin Dino, İhsan İpekçi, Cahide Sonku, Muhsin Ertuğrul İstanbul ne zaman bombalanacak diye tartışılıyor.
Şimdi çok önemli bir haber ABD Başkanı İnönü’ye başkan özel davetiye gönderip Kahire konferansına davetli.
Roosevelt milli şef için özel uçağını göndermekte, uçağın pilotu başkanın oğlu ABD elçisine İnönü eşit şartlar içinde olacaksa geleceğini ABD dışişlerine bildirir.
Kahire konferansında 1943 çok özel ABD’li genç bir diplomat var.
Kim bu adam? Bu önemli kişi ABD Başkanı Roosevelt’in özel danışmanı Adlai Stevenson kongrede gözlemci olarak katılmakta. Kongrenin alt yapısı İngiliz Başbakanı Churchil, Adana Yenice’de İnönü’yü ikna edemedi, Roosevelt’i devreye sokarak savaşa katılması için çağrı yapılırken; Kongrede olağan ilgi gören İnönü kongre öncesi Başkan Roosevelt’le ikili görüşmededir.
Tartışmalı geçen kongrede ABD Başkanı İnönü’ye destek oldu. Sonuç Kahire konferansında Milli Şef İnönü belirleyici oldu. Kongre sonucu Başkan Roosevelt’in danışmanı Adlai Stevenson, "Ben Kahire konferansında diplomat olarak Türkiye Cumhurbaşkanı İnönü’ye hayran kaldım. Ondan bir batılı olarak öğreneceğimiz çok şey vardır. Eğer elimde imkân olsa Ortadoğu’da açılacak bir devlet adamı mektebine İnönü’yü rektör olarak tayin ederdim" der.
Başkan Kennedy’nin iktidar günlerinde Adlei Stevenson’un birleşmiş milletlere Abd temsilcisi olarak görevlendirir.
Küba krizinde Başkan Kennedy’nin Sovyet lideri Kruşçev ile görüşerek nükleer savaşı önlediler. Barışın bedeli ağır oldu. Kahire konferansının tanığı olan Stevenson dahi bir diplomattı.
