Bilim dünyası felsefeden beslendi fakat aydın olmanın bedeli vardı. Eski Yunan’da Atina’da politik kişiler kitabı gizli okurlardı.
Sokrates ve eflatun iktidarın hedefi oldular. Yargılandığı mahkemede Sokrates haykırır: Atinalılar, beni gençleri baştan çıkarıyorum diye mahkûm etmek istiyorlar. Benim işin insanları bilgilendirmek, hayatım boyunca bilim ve felsefeyi savundum ve savunmaya devam edeceğim.
Yeniden dünyaya gelsem aynı amaçlar için mücadele ederdim.
17 Nisan köy enstitüleri 85. Kuruluş yıldönümü ülke genelinde anılacak ne kadar heyecanlı kurulmuştu, yeni insana geçiş.
Hani çok konuşulan bir sözcük ‘orda bir köy var gitmesek te o köy bizim köyümüzdür.’
1940’larda köylerde uyuyan toprağı uyandırmaya gidiyordu. Köy enstitüleri okulları aydın bir kadro öncü hareketi içinde kendini ortaya koyarak.
Cumhurbaşkanı İnönü dönemin milli şefi İsmet Paşa büyük dehanın 1930’larda başlayan Latince harf yenilikleri hedeflere taşıyarak Rönesans eğitim sistemini gündeme getirdi.
Köy enstitüleri milli şef İnönü, Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel okulların genel müdürü İsmail Hakkı Tonguç ve yakın arkadaşları.
Bu kadro geçmişte ülke işgal günlerinde Halide Edip’in konuşma yaptığı kurtuluşun çığlığı olan Sultanahmet mitingini hazırlayan muallimler cemiyeti kadrosu.
Şimdi enstitülerin kurucu ekibinden bir anı,
Hasanoğlan köy enstitülerinin kuruluş günlerinde onunla aynı odada yattığımız bir geceyi hatırlıyorum nedense, birden uyanmış karanlıkta parlayıp sönen ufacık kızıl ışık görmüştüm. Yıldız mı uzaklarda bir çoban ateşini bir acayip ateş böceği derken uyku sersemliği dağılınca Tonguç’un sigara içtiğini fark ettim, sessizce seyrettim.
Bu sönüp parlayan ışık ta ne kaygılar ne özlemler ne öfkeler sezinliyorum o gece belki de bir başka enstitü kuruluyordu...
Sabahattin Eyüpoğlu köy enstitüleri üzerine 1979 sayfa 129
Köy enstitülerinin açılışı parlamentoya geldiği zaman Atatürk’ün başbakanı Celal Bayar CHP Aydın Milletvekili Adnan Menderes, tarih profesörü Fuat Köprülü, köy enstitülerinin kuruluşuna ret oyu kullandılar.
Aslın köy enstitülerinin kuruluş yılları 1940 2. Dünya Savaşı tüm hızıyla devam etmekte, yoksul Türkiye tüm hızıyla ülkede 1930’larda başlayan sanayi devrimi Şeker fabrikaları, Bursa Merinos Hereke kumaş fabrikaları, Sümerbank İzmit Kağıt Fabrikası, Kayseri bez fabrikası, Nazilli basma fabrikaları ve ülkenin demiryollarla kuşatılması toplumun Cumhuriyetin 10. yıldönümünde, 10 yılda kurmuş oldukları ülkemizi 10 yılda yarattık her yaştan cümlesiyle çığlık atarak haykırdılar.
En önemlisi Ankara’nın üniversite okullarıyla donanması, dil tarih Hacettepe Üniversitesi,
Bütün bu gelişmeler 5’er yıllık planla mucize denen sanayi devrimiyle gerçekleşti. Bu süreç içinde ülkenin en büyük ekonomi bütçesi eğitime ayrıldı.
En önemlisi bilim adamları başta Nurullah Ataç, Sabahattin Eyüpoğlu, Ezra Erhat, Sabahattin Ali, Nazım Hikmet, Yahudi asıllı edebiyat yazarı çevirmen Erol Güney ve yakın arkadaşı Bella Eskenazi…
Batıda kitaplar yakılırken ülkede başta ortaokullar, liseler, üniversiteler kitaplar parasız denecek kadar ucuzdu.
Bir gün 1943 başkan Şükrü Saraçoğlu Çankaya köşkünde Cumhurbaşkanı İnönü’yü ziyaret eder; Paşam bütçe açık veriyor, okullarda, köy enstitülerinden kesinti yapalım mı?
İnönü Başbakan Saraçoğlu’na Şükrü bey ekmekten kesinti yapabiliriz ama eğitimden asla, enstitüler ve tercüme büroları, bizim için çok önemli, köy enstitüleri hızlı çalışma içine girmişler, kız-erkek okullara yazılmak için koşuyorlardı. Okulların yapımına öğrenciler destek veriyordu. Okulun estetik yapısı örülüyor özellikle tiyatro, sinema salonu, okuma odaları Roma mimarisi örnek alınıyordu.
Tonguç baba okullara genelge gönderip gençlere gazete okutup, radyo dinletip, sorgulama öne konarak tartışmalara hazırlayın. Okullarda öğretmen dışında genç kızlara ebe, sağlıkçı ve sanatçı yetiştirin.
Hasanoğlan Köy enstitüsü bölgesi gelişmiş kente dönüştü. Okulun çevresi yeşil bağlarla kuşandı.
Dağlardan su kaynakları yaratıp, elektrikle aydınlandı.
Okullarda müzik, resim derslerinde Bethoven, Vivaldi akordion eşliğinde ders yapılıyordu.
Bir gün Hasanoğlan köy enstitüsünü ziyaret eden Eskişehir Milletvekili Emin Sazak, Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel’i ziyaret eder:
Sayın Bakanım, dün Ankara Halkevini ziyaret ettik, salonda boz elbiseli öğrenciler Rus edebiyatı Gogol’un bir tiyatro eserini seyrediyorlar.
Sayın Bakanım, öğrencilere dünya edebiyatı okutuyorsun.
Bizler bile bu edebiyatı okumakta zorlanıyoruz. Öğrencilerin gelişmesi yeni insana dönüşme kısa zamanda feodal düşünen kişiler arasında panik yarattı.
Bir gün milli şef İnönü, milli eğitim bakanı Hasan Ali Yücel’i, İsmail Hakkı Tonguç’u Çankaya köşküne çağırır.
Hasan Ali, Sayın Tonguç kaç köy enstitüsü var, diyelim 40, bu okulları katlayın 80 yapın, bütçeyi size ayıracağım, ne yaparsak şimdi yaparız. Savaş sonucu bize yaptırmazlar elinizi çabuk tutun.
Amerika’nın en zengin başkanı Trump neden Birleşik Devletler’in bilimsel üniversite Harvard’ın felsefe üreten hocalarını neden tehdit ediyor.
İsmet paşa, geleceği görüyor ve Yücel’i, Tonguç’u uyarıyordu. Yıllar sonra bir gün Hasan Ali, İsmail Tonguç, Milli Şef İnönü elinizi çabuk tutun dediği zaman İsmet paşayı anlayamadık.
Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel’in kızı Gülümser Yücel babam Hasan Ali Yücel anı kitabında okullu yıllarda Ankara Güven Parkında babasına yapılan suikastta ölümden döndü
Köy enstitülerinin öncüsü sayın İnönü ve ölümsüz Yücel’i beraberindeki kadroyu selamlıyoruz.
BABAM HASAN ALİ YÜCEL-GÜLÜMSER YÜCEL ANI KİTABI 270. SAYFA