FATMA ALİYE TOPUZ (9/10/1862 – 13/07/1936)
Artık dizi haline gelen zamanının ötesindeki kadınları yazarken, gölgede kalmış hakkı teslim edilmemiş kadınlarımıza öncelik verdiğimi biliyorsunuz.
Bu olağanüstü kadınların hatırlanmalarına vesile olmaktan ayrıca onur duyuyorum. Zamanının çok ötesinde düşünceye sahip kadınları her okuduğumda saygım bir kat daha artıyor. Yaşadığımız yüzyılda bile kadınların birçok alanda halâ varlığını kabul ettirme, görünür olma telaşı içinde olmaları 100, 150 yıl önceki hemcinslerimizin kararlılığına, azmine, bilincine eremediğimizden olabilir mi diye düşünmeden edemiyorum.
Öncü kadınlarımızı yıllar sonra anarken, bilenler bilgilerini tazeliyor, bilmeyenler de heybesini biraz daha dolduruyor.
Fatma Aliye Hanım (Topuz) gölgede kalanlardan değil, bilinen tanınan bir kişilik o.
Onu hatırlatmak istememin başlıca sebebi ise 88. Ölüm yıldönümü oluşu.
Hukukçu ve tarihçi Ahmet Cevdet Paşa ile Adviye Hanım’ın kızıdır. Eğitimli ve varlıklı bir aileye sahip olmasına karşın, zamanın şartlarından dolayı Fatma Aliye’ye değil, abisine özel hocalar tutulup evde ders aldırılırken abisinin derslerini ilgiyle dinleyerek kendini geliştirir.
Kızlarının okuma merakını, Fransızcaya olan ilgisini fark eden ailenin ona da ders aldırmasıyla ileri derecede Fransızca öğrenir.
17 yaşında evlenir ve dört kızı olsa da okuma isteğinden asla vazgeçmez. On yıl eşinden gizli kitap okur. Daha sonra eşinin bu konudaki fikri değişince tercümeler yapmaya başlar.
Yazar, çevirmen ve aktivist. Tanzimat’tan İkinci Meşrutiyet’e yayılan zaman içerisinde roman, felsefe, İslam, kadın hakları ve tarih üzerine eserler verir. Fatma Aliye Hanım romanlarında kimlik arayışında olan, çalışan, ekonomik özgürlüğünü kazanmış, kendi ayakları üzerinde durmaya çalışan kadın kahramanlar yaratır.
Yazarın önemli eserleri; “Muhadarat” (1892) romanın konusunu; evlilikte gençlerin söz sahibi olması gerektiği, çocuk terbiyesi ve yakın akraba ilişkilerini içerir.
Diğer önemli eserlerinden biri olan “Udi” (1899) en beğenilen, ilgi gören, tanınmasında etkili olan eseridir. Konusu ise; müzik eğitimi alan bir kız çocuğunun bu yeteneği sayesinde yetişkinliğinde ayakta kalmasını anlatır.
Reşat Nuri Güntekin, edebiyata ilgisini güçlendiren eserler arasında Udi romanının önemini vurgulamıştır.
Soyadı kanunu ile Topuz soyadını alan yazar birçok konuda ilklere imzasını atmıştır.
-Ülkedeki ilk kadın derneklerinden “Nisvan-ı Osmaniye İmdat Cemiyetini” kurmuştur.
-Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin ilk kadın üyesidir.
-2009 yılında 50 Türk lirasının arkasında portresine yer verilerek onurlandırılır.
-İlk Türk kadın romancı olma özelliği ile Avrupa ve Amerika basınında adından söz ettirir.
Edebiyat dışında yardım cemiyetlerinde aktif olarak yer alan, duyarlı sorumlu davranışlarıyla iz bırakan bir kadın…
Tiyatro ve sinema oyuncusu Suna Selen’in anneannesi…
88. ölüm yıldönümünde Fatma Aliye Topuz’a rahmet diliyor, hayatını kadınların geleceği için mücadele ile geçiren, korkmayan ve bu uğurda bedeller ödeyen bu değerli şahsiyeti minnetle anıyoruz. Toprağı bol olsun…
Aslına bakarsanız Osmanlı Devleti’nde ilk kadın roman yazarının 1877 yılında “Aşk-ı Vatan” adlı romanı yazan Zafer Hanım olduğunu görüyoruz. Yazarın tek romanı olduğu için Zafer Hanım yerine birçok romanı olan Fatma Aliye Hanım ilk kadın romancı unvanını alır. 1877’de kitap olarak yayımlanan Aşk-ı Vatan, Türk edebiyatında bir kadın yazarın mahlas kullanmadan, kendi adıyla yayımlanmış ilk roman özelliği ile de çok önemli yere sahiptir.
Bu durum ne kadar adil bilmiyorum ama olan olmuş, bizler bunu değiştiremesek de zafer hanımın da hakkını teslim etmek gerektiği kanısındayım.
Zafer Hanımla ilgili ne yazık ki ne doğum ne de ölüm kayıtları bulunmuyor. İstanbullu olduğu ve Fuat Paşa ailesine mensup olduğunu biliyoruz. Kapılı Kabulî Paşa’nın eşidir. Eşinin elçiliği nedeniyle birçok yabancı ülke gezen yazarın bilinen tek romanı Aşk-ı Vatandır. Kitap İspanya ve İstanbul arasında geçen bir olayı anlatır. Sonuç olarak Prof. Zehra Toska’nın çalışmalarıyla, aynı kitap içinde orijinal ve sadeleştirilmiş haliyle okuruyla buluşması sağlanmış. Kitapseverlere güzel bir haber…
Fatma Aliye Hanım ile ilgili, Wikipedia. Org sayfasından yararlanılmıştır.
Zafer Hanım’la alakalı bilgiler;
Ahmet Yesevi Üniversitesi
Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğünden yararlanılmıştır.
