´Enstitüler, Türk mucizesi´

Akın Bodur/İskenderun

Kurtuluş Savaşı´ndan çıkmış, yeni kurulmuş bir devletin, eğitim durumunun zayıf olduğu bir süreçte, eğitimin hızlanması ve üykenin, yörelerin kalkınmasının artması için o dönemde oluşturulan bir model olarak köy enstütülerinin kurulduğunu anlatan Halis Açacak, ülkede önce 21 köy enstütüsünün kurulduğunu, orada yetişenlerin iyi bir çiftçi, arzuhalci, danışman ve öğretmen olduğunu söyledi. Açacak, 'Köy enstitüsü mezunları, her şeyi çok iyi bilmeseler de, yol gösterecek kadar iyi yetişti. Mezunlar da köylerde kalkınmanın, ayrınlanmanın aracı oldu. Tabi ki köylerdeki ağalar, bundan rahatsız oldu. Çünkü, enstitü mezunları, köylerdeki sistemi etkiledi. İsmet İnönü´nün Cumhurbaşkanlığı sürecinde köy enstitülerinin içi boşaltılmaya başlandı ve yanlız öğretmen olarak kalmaları istendi, bu yönde uygulamalar, kararlar alandı' dedi.

´Enstitüler önemli şeyler başarınca rahatsız oldular´
Evimiz İskenderun Süpürge Derneği ile Ayna İskenderun Kültür Sanat Derneği´nin geleneksel Çarşamba Toplantısı´nın konuğu emekli öğretmen Halis Açacak, kendisinin eğitim aldığı Düziçi okulunun binası, yatakhana, atölye gibi yapıları öğrencilerin yaptığını, bir hafta ders, bir hafta çalışma ya da ylarım gün ders, yarım gün de çalışma olarak binaların bitirildiğini, o dönemde tek masrafın yapı ustaları olduğunu ifade etti. Cumhuriyet dönemi edebiyatçılarından Fakir Bayburt ve birçok kişinin de köy enstitüsü mezunu olduğunu, mezunlar arasında milletvekili, sanatçı, yazar, şair, edebiyatçı gibi birçok kişinin yetiştiğini anımsatan Açacak, şöyle konuştu: 'Köy enstitüleri bir takım, ekip işidir. Enstitüler önemli şeyler başarmaya başlayınca, bundan rahatsız oldular, özellikle toprak ağaları ve şeyhler, birçok yerde olduğu gibi sürekli ´vıdıvıdı´ yaptı, kapanmasının yolunu açmak için provakasyonlar yapıldı. Çünkü, enstitü, birilerinin rahatını kaçırdı, düzenini bozdu. Biz de bunlara şahit olduk. Özellikle ağalar rahatsızdı. Kötü davrandılar, itildik, kalkıldık ama dik durduk. Yıygınlığa düşmedik. Çünkü, bizim kitabımızda yılgınlık yok. O kelimeyi tanımadık, tanımıyoruz' diye konuştu. Mezun olduğu Düziçi okulu ve oradan mezun olanları 'Düziçili yol arkadaşlarım' adlı kitabında yazdığını belirten halis Açacak, birçok mezunun da bugün önemli şirketlerin yönetiminde olduğunu belirtti.

´Enstitü değil, öğretmen okulu mezunuyum´
Enstitüden mezun olunca Tokat´ın bir köyüne öğretmen olarak atandığını, yolu olmayan köye, köylülerle birlikte çalışarak, dört kilometrelik yol yaptıklarını ve ilk motorlu aracın köye o zaman ulaşabildiğini anlatan Açacak, ağalarla, şeyhlerle karşı karşıya kaldığını, köylüyü örgütlediği için silahlı saldırıya uğradığını, bunun üzerine kendisine sahip çıkan köylülerin nöbet çizgelgesi tutup, her gün kapısını bekleyip, kendisini koruduğunu da söyledi. Kendisini köy enstitüsü mezunu değil, öğretmen okulu mezunu olarak tanımlayan Açacak, şunları söyledi: 'O zamanlar belki bir şey olmadı ama bunların acısını 12 mert ve 12 Eylül dönemlerinde gördük. Cezaevinde yattım. TÖB-DER´i kuranlardan biriyim. Sürgünler yaşadım, eşim ve çocuklarımdan ayrı kalmanın sonu gelmedi. öğretmenliği bırakıp, 1976 yılında İskenderun´da ´Arkadaş Kitapevi´ni açtım. Milletvekili adayı oldum ama kazanamadım.'

´Yeni kuşak köy enstitüler olmalı´
Açacak, köy enstitülerinin kapanıp, öğretmen okuluna dönüşmesini de şu sözlerde değerlendirdi: 'Öğretmen okulları, köy enstitülerinin ölü dalgaları ama etkili mezurlarıdır. Artık, enstitülerin kuruluş tarihi olan 17 Nisan´ları, Kudüs´teki ´ağlama duvarı´ gibi yapmanın bir önemi var mı? Yok. Bunun yerine öneriler olmalı. İlla taş taşıyıp, çamur yapmak değil, enstütüler. Çağa uygun enstitüler olmalı. Örnekleri var. Bunlar bize ışık tutmalı. Bir yerde problem varsa ve çözüm önerisiyle yaklaşmıyorsak, o zaman problem biziz. Eğitimde de sorun var. Ve çözüm üretilmeli. Yeni dönem köy enstitüleri buna çözüm önerisidir. Artık günümüzde yeni kuşak köy enstitüler olmalıdır' diye konuştu.